Jak walczyć z nielojalnym wspólnikiem spółki osobowej

Spółki jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna silnie akcentują element osobowy, a zatem również zakładają wzajemne zaufanie po stronie wspólników. Jedną z kluczowych kwestii jest dążenie wszystkich wspólników do osiągnięcia wspólnego zamierzonego celu, a w konsekwencji powstrzymywanie się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Obowiązek ten statuowany jest przepisem art. 56 § 1 kodeksu spółek handlowych. Jego uszczegółowieniem jest zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej. Zgodnie z § 2 tego artykułu wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.

Jeśli którykolwiek ze wspólników opisany wyżej zakaz naruszy, wówczas każdy pozostały wspólnik może domagać się przed sądem wydania spółce korzyści, jakie ten pierwszy osiągnął lub naprawienia wyrządzonej spółce szkody. Z żądaniem takim może również wystąpić grupa wspólników albo sama spółka (na podstawie ogólnego przepisu art. 8 § 1 ksh). Pamiętać należy o krótszych, niż zwykle terminach do dochodzenia roszczeń o wydanie korzyści oraz odszkodowanie. Przedawniają się one z upływem sześciu miesięcy od dnia, gdy ostatni pozostały wspólnik dowiedział się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat od naruszenia zakazu, które doprowadziło do korzyści po stronie wspólnika lub straty po stronie spółki.

Niezależnie od wymienionych powyżej sankcji finansowych, pozostali wspólnicy mogą również doprowadzić do wykluczenia takiego nielojalnego wspólnika ze spółki. Stosownie do przepisu art. 63 ksh każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Jednak w przypadku spółki składającej się z ponad dwóch wspólników rozwiązanie spółki, a w konsekwencji jej likwidacja w rzeczywistości prowadziłyby do skutków niekorzystnych dla lojalnych wspólników. W istocie ich życzeniem jest bowiem dalsze prowadzenie dotychczasowej działalności, z tym jednak, że bez udziału nielojalnego wspólnika. Dlatego też ustawodawca przewidział możliwość jego eliminacji przy utrzymaniu istnienia spółki. Jeżeli ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki. Z przepisu tego wynika, że wykluczenie wspólnika naruszającego zakaz konkurencji jest możliwe tylko w sytuacji, jeśli zażądają tego przed sądem wszyscy pozostali wspólnicy.

W razie sądowego wykluczenia wspólników spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami. Wykluczonemu wspólnikowi natomiast wypłaca się w pieniądzu jego udział kapitałowy obliczony na podstawie bilansu sporządzonego według wartości zbywczej majątku spółki. Rzeczy wniesione przez takiego wspólnika jedynie do używania (a nie na własność) podlegają zaś zwrotowi w naturze.