29 września 2020
Zabezpieczenie zapłaty z umowy sprzedaży przez zastrzeżenie własności towaru
Jednym ze stosowanych często przez klientów w obrocie gospodarczym zabezpieczeń płatności jest zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej do czasu zapłaty ceny. Dokonanie przez strony takiego zastrzeżenia sprawia, że tak długo, jak kupujący za towar nie zapłaci – pozostaje on własnością sprzedającego.
Jeśli kupujący popadnie w opóźnienie z zapłatą – sprzedający ma prawo zażądać zwrotu towaru, a nawet wynagrodzenia za korzystanie z niego. Niezależnie od tego może dochodzić odszkodowania. Oprócz tego zastrzeżenie dokonane w odpowiedniej formie sprawi, że w razie upadłości kupującego lub wszczęcia w stosunku do niego egzekucji komorniczej, sprzedający będzie mógł żądać wyłączenia towaru z masy upadłości lub spod egzekucji.
Jak prawidłowo dokonać takiego zastrzeżenia i jakich błędów się wystrzegać?
Przede wszystkim chcę podkreślić, że jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana przed zapłatą ceny, wówczas zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jeśli zatem strony zawierają umowę w formie pisemnej (a nawet – jak orzekł Sąd Najwyższy – w formie mailowej lub faksem) – ważne jest, by zawierała ona taką wzmiankę. Może ona brzmieć na przykład: „Towar pozostaje własnością sprzedającego do czasu zapłaty ceny”. Istotne jest, aby przynajmniej jedna ze stron zamieściła na takim porozumieniu swój podpis.
W okresie obowiązywania przepisów tzw. rozporządzenia fakturowego w dawnym brzmieniu: kiedy faktura VAT wymagała podpisu wystawcy – skuteczne było również zawarcie zastrzeżenia prawa własności do czasu zapłaty ceny w samej fakturze , pod warunkiem, że osoba podpisująca fakturę była uprawniona (m.in. na podstawie pełnomocnictwa) do reprezentacji sprzedającego.
Obecnie obowiązują nowe przepisy. Nie wymagają one podpisu którejkolwiek ze stron na fakturze VAT. W rezultacie zastrzeżenie prawa własności nie może być skutecznie dokonane w fakturze VAT. Jest tak dlatego, że faktura nieopatrzona podpisem żadnej ze stron nie spełnia warunku stwierdzenia pismem.
Sprzedawca lub dostawca towaru powinien więc unikać zamieszczania zastrzeżenia dopiero w samej fakturze VAT, ponieważ okaże się ono bezskuteczne i nie uzyska on ochrony. Nieskuteczne jest także zastrzeganie prawa własności w ogólnych warunkach umów (OWU), które są często drukowane na odwrocie faktury VAT. Niezależnie od tego, że OWU nie spełniają warunku stwierdzenia pismem, to ponadto OWU wydrukowane na odwrocie faktury nie są wynikiem obopólnych uzgodnień stron na etapie kontraktowania. W rzeczywistości są jednostronnie narzucone przez sprzedającego lub dostawcę już na etapie dokumentowania transakcji fakturą dla celów podatkowo-księgowych. Warto mieć świadomość, że skuteczne zastrzeżenie prawa własności do czasu zapłaty ceny musi być objęte zgodą obu stron przy zawieraniu umowy, a nie wymuszone już po fakcie przez sprzedającego.
Jeżeli zamiarem sprzedającego lub dostawcy jest uzyskanie ochrony także na wypadek, gdyby majątek kupującego został objęty egzekucją komorniczą albo na wypadek, gdyby Sąd ogłosił upadłość kupującego – wówczas niezbędne jest, aby zastrzeżenie prawa własności zostało dokonane w piśmie opatrzonym tak zwaną datą pewną.
Zgodnie z przepisem art. 81 § 2 kodeksu cywilnego czynność prawna ma datę pewną w wypadkach następujących:
1) w razie stwierdzenia dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego;
2) w razie umieszczenia na obejmującym czynność dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo przez notariusza – od daty wzmianki.
Krótko mówiąc, jeśli sprzedający chce uzyskać dodatkową ochronę – powinien zadbać o to, aby umowa obejmująca transakcję sprzedaży została przynajmniej opatrzona wzmianką przez notariusza. Co ważne – może to nastąpić także już po zawarciu umowy. Oznacza to, że strony nie muszą zawierać umowy przed notariuszem. Wystarczy, że zostanie ona później przez sprzedającego okazana notariuszowi, który uczyni na niej stosowną adnotację. Istotne jest także, że uczynienie tej wzmianki musi nastąpić przed dniem ogłoszenia upadłości lub wszczęcia egzekucji. Późniejsze uzyskanie wzmianki, a tym samym daty pewnej, nie wywoła pożądanego skutku: sprzedający nie będzie mógł ochronić towaru przed licytacją przez komornika lub syndyka.
Na koniec podkreślę, że użyteczność zastrzegania prawa własności do czasu zapłaty ceny jest najwyższa w przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości. Jeśli odnosi się ono do rzeczy oznaczonych co do gatunku (np. 30.000 jednakowych odbiorników telewizyjnych, 10.000 km kabla energetycznego, 100 ton cementu, itd.) – wówczas sprzedający będzie zobowiązany do wykazania, że określone przedmioty w magazynie kupującego są właśnie tymi, co do których zostało dokonane zastrzeżenie własności. Następuje to na przykład poprzez podanie numeru partii, serii itd.
Istotny jest również fakt, że jeśli towary te są na bieżąco zbywane przez kupującego na rzecz osób trzecich w ramach prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa , to sprzedający nie będzie mógł żądać od osoby trzeciej wydania tego towaru, pomimo że dokonał skutecznego zastrzeżenia prawa własności, a ceny od kupującego nie otrzymał. Jeśli zatem na przykład kupujący zakupił od sprzedającego 100 ton cementu, spośród których 80 ton sprzedał i dostarczył firmie budowlanej, a pozostałe 20 ton nadal ma u siebie na składzie – wówczas sprzedający, który nie otrzymał płatności za 100 ton, będzie mógł żądać zwrotu tych ostatnich 20 ton, które w dalszym ciągu pozostają na składzie. Nie będzie mógł natomiast żądać od firmy budowlanej zwrotu zakupionych przez nią 80 ton, mimo iż w chwili, gdy firma ta je zakupiła – to sprzedający był właścicielem tego towaru. W konsekwencji zatem, w zakresie tych 80 ton sprzedający będzie mógł jedynie żądać od kupującego zapłaty ceny wraz z odsetkami (oraz ewentualnie odszkodowania).
Jeśli kupujący upadł albo ma licznych wierzycieli – sprzedający może napotkać bardzo daleko idące trudności w odzyskaniu zapłaty. Z tych względów warto w umowach gospodarczych wprowadzać obok zastrzeżenia prawa własności również dodatkowe zabezpieczenia.
29 września 2020 | Agata Adamczyk
Autorka
Agata Adamczyk
radca prawny, partner
Zabezpieczenie zapłaty z umowy sprzedaży przez zastrzeżenie własności towaruChcesz rozwijać biznes w Polsce? Sprawdź, jak możemy pomóc.
SprawdzamPrzeczytaj także:
Jak się zabezpieczyć, będąc mniejszościowym wspólnikiem spółki z o.o.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest bardzo popularną spółką prawa handlowego w Polsce. Jej powodzenie ...
Czytaj dalej
Umowa IT a prawo autorskie – o jakich klauzulach trzeba pamiętać?
Polska w ostatnim czasie zasłynęła z wykwalifikowanych i zaradnych specjalistów IT. Każdego roku na rynek trafiają...
Czytaj dalej