18 czerwca 2021
Wpływ upadłości jednego z małżonków na rodzinny majątek
Wielu klientów prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą zadaje pytanie: co się stanie z domem lub mieszkaniem, w którym obecnie mieszkam ze swoją rodziną, jeśli moja firma stanie się niewypłacalna i sąd ogłosi jej upadłość. Takie samo pytanie można zadać w stosunku do domów letniskowych, oszczędności, cennych ruchomości, samochodu, akcji, obligacji. I jest to pytanie dla wielu rodzin kluczowe.
Na ogół w Polsce w dalszym ciągu osoby zawierające małżeństwo nie podpisują umów majątkowych małżeńskich, czyli intercyz. W konsekwencji obowiązuje ich ustrój tak zwanej wspólności majątkowej małżeńskiej. Z pewnym wyjątkami prowadzi on do takiego skutku, że wszystkie składniki majątkowe pozyskane przez każdego małżonka w trakcie trwania małżeństwa – są wspólne. Nawet jeżeli jedno z małżonków ma mniejsze dochody, a dom zakupiony w trakcie trwania małżeństwa został sfinansowany głównie, lub nawet w całości, z dochodów drugiego małżonka – to taki dom należy do obojga małżonków wspólnie – tak długo, jak nie ustanie wspólność majątkowa małżeńska. Zazwyczaj, o ile małżeństwo trwa, to wspólnota ta ustaje wskutek woli małżonków, poprzez zawarcie intercyzy już po ślubie. Wyjątkowo wspólność ustaje również wskutek orzeczenia sądu o ustanowieniu rozdzielności majątkowej, pomimo że małżeństwo nadal trwa.
Jeśli jednak jedno z małżonków jest przedsiębiorcą, to w sytuacji, gdy jego przedsiębiorstwo stanie się niewypłacalne i w konsekwencji sąd ogłosi jego upadłość – wówczas małżonkowie mogą niespodziewanie stanąć w obliczu nieplanowanego ustania wspólności majątkowej.
Dzieje się tak z tej przyczyny, że stosownie do przepisów prawa upadłościowego z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jest to tak zwana rozdzielność przymusowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, cały majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Małżonek upadłego może jedynie dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi.
Oznacza to, że, z pewnymi wyjątkami, majątek objęty dotychczas wspólnością majątkową małżonków, będzie przez syndyka przeznaczony na zaspokojenie wierzycieli. Dotyczy to wszystkich wskazanych powyżej składników majątkowych.
Należy pamiętać, że wierzyciele w postępowaniu upadłościowym podzieleni są na kategorie. Istnieją kategorie uprzywilejowane: na przykład organy podatkowe czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Osobnymi przywilejami cieszą się wierzycieli zabezpieczeni hipotecznie, czyli na przykład bank, który udzielił kredytu na dom, gdy do księgi wieczystej została wpisana hipoteka na jego rzecz. Innymi słowy, może się okazać, że dom rodzinny, w którym zamieszkiwali oboje małżonkowie wraz z dziećmi – będzie objęty zarządem syndyka, a następnie spieniężony, na przykład na licytacji. Wierzytelność małżonka z tytułu udziału w majątku wspólnym nie zostanie natomiast wcale zaspokojona, ponieważ majątku wystarczy jedynie dla wierzycieli uprzywilejowanych. Upadłość jednego z małżonków może zatem doprowadzić do utraty całego majątku rodziny. Przyznam, że w mojej praktyce spotykam się zwykle ze zdziwieniem klientów, kiedy ich o tym informuję. Okazuje się, że spora ich część nie ma świadomości, że upadłość ich firmy może dotknąć ich majątku rodzinnego.
Majątek osobisty małżonka upadłego przedsiębiorcy do masy upadłości nie wchodzi. Jeśli zatem małżonkowie zawarli odpowiednio wcześniej intercyzę, która zaprowadziła w ich małżeństwie ustrój rozdzielności majątkowej, wówczas nawet w przypadku ogłoszenia upadłości jednego z nich majątek drugiego małżonka pozostaje chroniony.
Do masy upadłości nie wchodzą również przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że nie odniesie skutku próba ochrony części majątku, polegająca na zawarciu przez małżonków – bądź w okresie bezpośrednio poprzedzającym ogłoszenie upadłości bądź już po jej ogłoszeniu – umów o rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku, ani też polegająca na ustanowieniu rozdzielności przez sąd: bądź w postępowaniu rozwodowym, bądź też w postępowaniu o ustanowienie rozdzielności.
Taka umowa (lub orzeczenie sądowe) będzie przez syndyka traktowana tak, jakby w ogóle nie została zawarta (a orzeczenie wydane). Jest określane prawniczym pojęciem: „bezskuteczna w stosunku do masy upadłości”.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej intercyzą jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa taka zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten stosuje się odpowiednio, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową.
Roszczenia małżonka upadłego wynikające z umowy majątkowej małżeńskiej mogą być uwzględnione przez sędziego-komisarza tylko wówczas, gdy była ona zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Podobna sytuacja wystąpi, jeśli rozdzielność majątkowa powstała w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków. Także i wtedy ustanowienie tej rozdzielności będzie bezskuteczne. Wyjątek stanowi przypadek, gdy pozew lub wniosek w sprawie o rozwód, separację lub został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Istnieje jeszcze jeden wyjątek: rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości, jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli. Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego. Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia, które stanowiło majątek wspólny małżonków.
Po ogłoszeniu upadłości sąd nie może ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości.
Z opisanych powyżej przepisów wynika, że dopiero po upływie 2 lat – licząc od chwili umownego ustanowienia rozdzielności lub od chwili skutecznego złożenia pozwu o jej ustanowienie do dnia ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy – część majątku wspólnego przypadająca na małżonka upadłego nie może zostać przeznaczona na zaspokojenie wierzycieli upadłego.
Nieskuteczne zatem są podejmowane czasami przez przedsiębiorców zagrożonych niewypłacalnością nerwowe próby przepisywania majątku na żonę, dzieci, zawierania intercyz tuż przed upadłością, a nawet składanie pozwów rozwodowych lub pozwów o ustanowienie rozdzielności majątkowej. O tym, jak ochronić swoją rodzinę przed skutkami dramatycznej sytuacji finansowej w przedsiębiorstwie – należy pomyśleć odpowiednio wcześniej. Ryzyka te można skutecznie ograniczać właściwej treści intercyzą, doborem odpowiedniej formy prawnej dla prowadzonego przedsiębiorstwa, a równolegle zapisami w zawieranych przez firmę kontraktach oraz stosowaniem należytych zabezpieczeń transakcji. O tym będę pisała w dalszych postach.
18 czerwca 2021 | Agata Adamczyk
Autorka
Agata Adamczyk
radca prawny, partner
Wpływ upadłości jednego z małżonków na rodzinny majątekChcesz rozwijać biznes w Polsce? Sprawdź, jak możemy pomóc.
SprawdzamPrzeczytaj także:
Jak się zabezpieczyć, będąc mniejszościowym wspólnikiem spółki z o.o.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest bardzo popularną spółką prawa handlowego w Polsce. Jej powodzenie ...
Czytaj dalej
Umowa IT a prawo autorskie – o jakich klauzulach trzeba pamiętać?
Polska w ostatnim czasie zasłynęła z wykwalifikowanych i zaradnych specjalistów IT. Każdego roku na rynek trafiają...
Czytaj dalej