14 września 2020

Przymusowe umorzenie udziałów większościowego wspólnika spółki z o.o.

umorzenie udziałów

Z mojej praktyki wynika, że częstą przyczyną nieporozumień pomiędzy wspólnikami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest takie zachowanie jednego ze wspólników, które negatywnie oddziałuje na spółkę. Opisywane zachowanie może polegać m.in. na:

  1. prowadzeniu przez wspólnika działalności konkurencyjnej względem działalności gospodarczej spółki;
  2. długotrwałym braku zainteresowania sprawami spółki ze strony wspólnika;
  3. niewywiązywaniu się przez wspólnika z obowiązku dopłat nałożonego uchwałą zgromadzenia wspólników.

Wobec wspólnika zachowującego się w sposób opisany powyżej pozostali wspólnicy mogą wyciągnąć negatywne konsekwencje m.in. poprzez doprowadzenie do przymusowego umorzenia posiadanych przez niego udziałów.

Aby móc skorzystać z tej możliwości, w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinny znaleźć się przesłanki, których wystąpienie będzie stanowiło podstawę do zainicjowania procedury przymusowego umorzenia udziałów.  Innymi słowy: umowa spółki powinna wskazywać konkretne rodzaje działań lub zaniechań wspólnika, których zaistnienie umożliwi pozostałym wspólnikom podjęcie dalszych działań mających na celu usunięcie tego wspólnika ze spółki.

Warto podkreślić, że jeszcze kilka lat temu sporne było, czy przesłanki uzasadniające umorzenie przymusowe mogą mieć charakter sankcyjny, to jest, czy przymusowe umorzenie udziałów może stanowić karę wobec wspólnika za zachowania, które są oceniane negatywne z punktu widzenia interesu spółki. Przeciwko takiej możliwości wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 2005 roku (sygn.: V CK 562/04). Obecnie jednak przeważa stanowisko, zgodnie z którym dopuszczalne jest przymusowe umorzenie udziałów wskutek zaistnienia przyczyn zawinionych przez wspólnika (tak m.in. SA w Katowicach w wyroku z 3 listopada 2011 roku – sygn.: V ACa 528/11 oraz SA w Łodzi w wyroku z 28 lutego 2013 roku – sygn.: I ACa 990/12). Ten ostatni pogląd, do którego się przychylam, popiera również zdecydowana większość doktryny.

Kolejnym elementem w procedurze przymusowego umorzenia udziałów w spółce z o.o. (po zaistnieniu przesłanki wskazanej w umowie) jest powzięcie przez zgromadzenie wspólników tej spółki uchwały o umorzeniu.

Według Kodeksu spółek handlowych, o ile umowa spółki nie zapisano inaczej, uchwała w przedmiocie umorzenia podejmowana jest bezwzględną większością głosów, bez względu na liczbę udziałów reprezentowanych na zgromadzeniu.

Jednocześnie, zgodnie z orzeczeniami Sądu Najwyższego (zob. wyroki z 9 stycznia 1998 roku – sygn.: III CKN 302/97 oraz z 9 września 2010 roku – sygn.: I CSK 530/09), wspólnik, którego udziały mają zostać umorzone może głosować na uchwałą w tej sprawie.

Z powyższego wynika, że o ile umarzane mają być udziały większościowego wspólnika spółki z o.o., to może on z łatwością – głosując „przeciwko” uchwale umorzeniowej – zniweczyć procedurę przymusowego umorzenia jego udziałów. W konsekwencji, w praktyce, sankcyjne przymusowe umorzenie udziałów jest realnym zagrożeniem jedynie dla mniejszościowych wspólników, a to takich, którzy nie są w stanie zablokować uchwały o umorzeniu ich udziałów.

Mnie nie przekonują przywołane wyroki Sądu NajwyższegoUważam, że w niektórych przypadkach można bronić stanowiska, zgodnie z którym wspólnik, którego udziały mają być przymusowo umorzone z przyczyn zawinionych przez tego wspólnika, nie ma prawa głosować nad uchwałą w przedmiocie umorzenia. Pogląd ten opieram na brzmieniu przepisu art. 244 Kodeksu spółek handlowych, na podstawie którego „wspólnik nie może (…) głosować przy powzięciu uchwał dotyczących (…) sporu między nim a spółką”.

W mojej ocenie, sytuacja, w której zgromadzenie wspólników spółki z o.o. podejmuje uchwałę w przedmiocie przymusowego umorzenia sankcyjnego udziałów posiadanych przez jej wspólnika, przykładowo, z powodu prowadzenia przez wspólnika działalności konkurencyjnej względem działalności spółki, może zostać uznana za rodzaj sporu (niezgody, zatargu) pomiędzy spółką a tym wspólnikiem, a zatem wspólnik, którego udziałów umorzenie ma dotyczyć, powinien powstrzymać się od głosowania nad uchwałą umorzeniową.

Na koniec, jedynie na marginesie, zwracam uwagę na wątpliwą argumentację, która stanowi uzasadnienie wyżej wskazanych wyroków Sądu Najwyższego. W orzeczeniu z 9 stycznia 1998 roku (sygn.: III CKN 302/97) jedynym argumentem uzasadniającym stanowisko o możliwości głosowania przez wspólnika nad uchwałą o umorzeniu jego udziałów jest pogląd Sądu Najwyższego o konieczności zagwarantowania temu wspólnikowi możliwości ochrony jego praw, poprzez umożliwienie mu zaskarżenia uchwały umorzeniowej do sądu, jako mającej na celu jego pokrzywdzenie. Skoro zaś możliwość zaskarżenia uchwały przysługuje tylko wspólnikowi, który głosował przeciwko niej, a nadto zażądał zaprotokołowania sprzeciwu (art. 240 § 2 Kodeksu handlowego, który był podstawą rozstrzygnięcia w analizowanym wyroku, a aktualnie: art. 250 pkt 2) Kodeksu spółek handlowych), to uznać należy, że wspólnik, którego udziały mają być umorzone, musi mieć możliwość głosowania nad uchwałą o umorzeniu (żeby mógł zagłosować „przeciw” i złożyć sprzeciw).

Według mnie nie jest prawidłowe rozumowanie prawne, które polega na dopasowaniu poglądu prawnego do konsekwencji, które ten pogląd za sobą pociąga. Oczywiste jest, że konsekwencje płynące z przyjęcia danego stanowiska prawnego powinny być determinowane przez to stanowisko, nie odwrotnie.

W drugim z przywołanych wyroków Sądu Najwyższego (z 9 września 2010 roku – sygn.: I CSK 530/09) brak jest jakiejkolwiek argumentacji na poparcie zaprezentowanego stanowiska. Sąd Najwyższy ogranicza się jedynie do przywołania poglądu Sądu Najwyższego z wyroku z 9 stycznia 1998 roku.

14 września 2020 | Bartłomiej Liber

Chcesz rozwijać biznes w Polsce? Sprawdź, jak możemy pomóc.

Sprawdzam

Przeczytaj także:

Umowa IT a prawo autorskie - o jakich klauzulach trzeba pamiętać?
2 listopada 2021

Umowa IT a prawo autorskie – o jakich klauzulach trzeba pamiętać?

Polska w ostatnim czasie zasłynęła z wykwalifikowanych i zaradnych specjalistów IT. Każdego roku na rynek trafiają...

Czytaj dalej

Umowa IT a prawo autorskie – o jakich klauzulach trzeba pamiętać?
Jak ograniczyć ryzyko w międzynarodowej działalności eksportowej? (w umowie)
2 sierpnia 2021

Jak ograniczyć ryzyko w międzynarodowej działalności eksportowej dzięki umowie?

Jeśli zawierasz międzynarodową umowę eksportową i dostarczasz towary dla kontrahenta z zagranicy, to musisz liczyć...

Czytaj dalej

Jak ograniczyć ryzyko w międzynarodowej działalności eksportowej dzięki umowie?
Przejdź do aktualności